Globalni poredak, formiran nakon Hladnog rata i obilježen dominacijom Sjedinjenih Američkih Država, prolazi kroz duboku i turbulentnu fazu depolarizacije. Svjedoci smo postepenog, ali neumoljivog povratka na logiku blokova, gdje se stari savezi redefinišu, a novi se kuju u sjeni ekonomskih sankcija, tehnološke utrke i regionalnih sukoba. Ova nova geopolitička era nije jednostavni povratak na bipolarizam, već kompleksna mreža odanosti, interesa i otpora, sa dvije dominantne osovine moći i rastućim brojem nezavisnih sila.

Stari savezi, novi izazovi

Jezgro zapadnog bloka ostaje neupitno: SAD i Evropska unija, podržani ključnim saveznicima poput Kanade, Australije i Japana. Ovaj blok se i dalje oslanja na snažnu vojnu superiornost (NATO) i dominaciju u globalnim finansijskim institucijama i trgovini.

Izrael igra ključnu i kontroverznu ulogu u ovoj osovini, posebno na Bliskom istoku. Geopolitička veza između SAD-a i Izraela ostaje kamen temeljac zapadne strategije u regionu, pružajući Washingtonu vojni i obavještajni oslonac, ali istovremeno komplikujući diplomatske odnose s muslimanskim svijetom i dodatno polarizujući globalno javno mnijenje. Trenutne tenzije na Bliskom istoku samo su dodatno cementirale ovu osovinu, tjerajući je na čvršće, često isključive, stavove.

Međutim, zapadni blok suočava se s internim pukotinama. Ekonomski interesi često se sukobljavaju sa sankcijama, a populistički pokreti u Evropi dovode u pitanje transatlantsku solidarnost. Pored toga, globalni Jug sve kritičnije posmatra zapadni unilateralizam i historijsko naslijeđe intervencija, što smanjuje uticaj Zapada u ključnim regijama.

Osovina otpora

Nasuprot Zapadu, formira se osovina koju predvode Rusija i Kina, a kojoj se sve otvorenije priključuje Iran. Ovu grupu ne vežu toliko zajedničke ideologije, koliko zajednički interes za demontažu postojećeg poretka predvođenog SAD-om.

• Kina je ekonomski motor i tehnološki predvodnik ovog bloka. Njen cilj je uspostavljanje multipolarnog svijeta u kojem ekonomska snaga diktira pravila, koristeći inicijative poput Pojas i put (Belt and Road Initiative) za širenje uticaja. Kina vješto izbjegava direktno vojno uplitanje, ali pruža Rusiji vitalnu ekonomsku podršku i jača vojne veze.
• Rusija je, nakon invazije na Ukrajinu, postala geopolitički revizionistički faktor, fokusiran na ponovno uspostavljanje svoje sfere uticaja i prkos Zapadu. Iako ekonomski oslabljena sankcijama, njena vojna moć i kontrola nad ključnim energentima zadržavaju je u igri.
• Iran je vitalni saveznik u ovom bloku, pružajući strateški koridor moći na Bliskom istoku, čime direktno izaziva američki uticaj u Perzijskom zalivu i jača veze sa Kinom (ekonomski ugovori) i Rusijom (vojna saradnja).

Ovaj blok aktivno radi na stvaranju paralelnih globalnih finansijskih i političkih struktura (poput širenja BRICS-a), s ciljem smanjenja zavisnosti o američkom dolaru i institucijama poput Svjetske banke i MMF-a.

Indija i globalni Jug

Ključni element u ovoj depolarizaciji su države koje odbijaju da se svrstaju, predstavljajući “globalni Jug”. Među njima, Indija se ističe kao najveća nezavisna sila.

Indija vješto balansira između dva bloka, prateći politiku strateške autonomije:

• Odnos sa Zapadom: Blisko sarađuje sa SAD-om, Japanom i Australijom u okviru grupe QUAD (Quadilateral Security Dialogue) radi suprotstavljanja rastućem kineskom uticaju u Aziji. Koristi zapadne tehnologije i investicije.
• Odnos s Rusijom: Zadržava snažne, historijske veze s Rusijom, koja ostaje njen ključni dobavljač vojne opreme i energenata (koje uvozom po povoljnim cijenama zaobilazi zapadne sankcije).

Indija i druge “nesvrstane” sile (poput Brazila, Južne Afrike i Turske) traže da se njihovi nacionalni interesi stave ispred globalnih ideoloških podjela. Oni često koriste konkurenciju između blokova za maksimiziranje vlastite koristi, zahtijevajući veći uticaj u globalnom upravljanju i kritikujući selektivnu primjenu međunarodnog prava od strane Zapada.

Geopolitička neizvjesnost

Trenutna depolarizacija nosi značajne rizike. Konkurencija između blokova zaoštrava regionalne sukobe, od Ukrajine i Bliskog istoka do Južnog kineskog mora. Trka u naoružanju se ubrzava, a rizik od eskalacije raste.

Ova nova era stvara i prilike, prvenstveno za zemlje globalnog Juga koje sada imaju veći manevarski prostor. Međutim, najvažnija posljedica je smanjenje globalne saradnje u rješavanju transnacionalnih problema, poput klimatskih promjena, pandemija i regulacije vještačke inteligencije.

Svijet se kreće ka složenom multipolarnom poretku definisanom regionalnim silama i fluidnim savezima, ali sa jasnim konturama dva dominantna, suprotstavljena bloka. Ova dinamika postavlja ozbiljna pitanja o stabilnosti i miru, čineći geopolitičku mapu 21. vijeka nestabilnom i neizvjesnom.