Josip Broz Tito, čovjek koji je vladao Socijalističkom Federativnom Republikom Jugoslavijom gotovo četiri decenije, bio je ne samo regionalni lider već i globalna politička sila. Njegov najveći doprinos svjetskoj politici leži u osnivanju i vođenju Pokreta nesvrstanih, trećeg bloka koji je odbijao podređenost Sjedinjenim Državama i Sovjetskom Savezu. Upravo je ta politika autonomije omogućila Titu jedinstven, kompleksan i često kontradiktoran uticaj na najosjetljiviju tačku svijeta: sukob Izraela i Palestine. Tito je vješto balansirao između podrške jevrejskom narodu i otvorenog, gotovo bratskog savezništva sa Yasserom Arafatom, liderom Palestinske oslobodilačke organizacije (PLO).

Jugoslavija i Izrael

Istorijski odnosi Jugoslavije i Izraela započeli su u neobičnom, ali srdačnom duhu, suprotno kasnijoj hladnoj retorici.

Rana podrška. Jugoslavija je bila jedna od prvih zemalja koja je de facto priznala Državu Izrael. Tokom Rata za nezavisnost 1948. godine, Tito je Izraelu pružao ključnu vojnu i logističku pomoć. Kroz Jugoslaviju je prolazilo oružje (posebno čuveni Messerschmitti) kupljeno u Čehoslovačkoj, a Jugoslavija je bila ključna tranzitna tačka za jevrejske emigrante koji su bježali iz istočne Evrope i Bliskog istoka. Ova pomoć bila je motivisana, dijelom, snažnim antifašističkim naslijeđem (mnogi jugoslovenski partizani bili su Jevreji) i zajedničkim interesima otpora dominantnim silama. Mnogi istaknuti izraelski lideri, uključujući Mošu Dajana, imali su neformalne veze sa jugoslovenskim komunističkim vrhom.

Prijateljstvo i Ideologija. U ranim pedesetim, veze su bile duboke. Jugoslavija je vidjela Izrael kao kibuc socijalistički eksperiment, modernu i progresivnu državu u nastajanju. Trgovina i kulturna razmjena su cvjetali. Međutim, to se počelo mijenjati nakon 1956. godine.

Preokret i Nesvrstanih i arabizacija

Titova spoljna politika doživjela je dramatičan preokret nakon Sueske krize 1956. i formalnog osnivanja Pokreta nesvrstanih 1961. godine.

Nastanak trećeg bloka. Tito je u Pokretu nesvrstanih, koji je okupio desetine tek oslobođenih azijskih i afričkih država, vidio svoju globalnu platformu. Da bi Pokret funkcionisao, Tito je morao zadobiti povjerenje ključnih arapskih lidera (Naser u Egiptu, Ben Bela u Alžiru), koji su bili žestoko antiizraelski raspoloženi.

Cijena savezništva. Da bi osigurao jedinstvo Nesvrstanih – ključnog stuba svoje globalne moći – Tito je morao postepeno žrtvovati prijateljstvo sa Izraelom. Jugoslavenska diplomatija se sve više priklanjala arapskim stavovima, kritikujući Izrael kao “imperijalističku produženu ruku Zapada”. Ta se promjena konačno zapečatila nakon Šestodnevnog rata 1967. godine.

Prekid Veza. Nakon što je Izrael pobjedom osvojio Sinaj, Golansku visoravan, Zapadnu obalu i Pojas Gaze, Jugoslavija je prekinula sve diplomatske odnose sa Izraelom. Tito je to proglasio činom solidarnosti sa bratskim arapskim narodima i principom nemešanja u unutrašnje stvari suverenih država. Ovim potezom, Jugoslavija je nepovratno gurnuta u naručje arapskih država i palestinskog pokreta.

Arafat i Tito

Od 1967. godine, PLO i njegov lider Yasser Arafat postali su centralni fokus Titove bliskoistočne politike. To savezništvo bilo je bazirano na ideologiji i geostrategiji.

Diplomatsko Priznanje. Tito je bio prvi zapadni lider koji je Arafata primio na najvišem državnom nivou i dao punu podršku PLO-u kao jedinom legitimnom predstavniku palestinskog naroda. Jugoslavija je postala ključni diplomatski i logistički most za PLO u Evropi. Arafatu je dozvoljeno otvaranje ambasade u Beogradu, PLO je dobijao vojnu pomoć, a palestinski studenti su besplatno studirali na jugoslovenskim univerzitetima.

Titova vizija. Za Tita, podrška Arafatu i Palestini bila je principijelno pitanje anti-kolonijalizma i borbe protiv imperijalizma – temelj Pokreta nesvrstanih. Smatrao je Izrael, koji je bio sve više vezan za SAD, eksponentom zapadnog uticaja u regionu. Arafat je Tita doživljavao kao političkog oca i mentora. Njihovi susreti bili su redovni, srdačni i medijski popraćeni, šaljući jasnu poruku svijetu.

Zadržavanje Kanala. Ipak, i nakon prekida diplomatskih veza, Tito je vješto zadržavao polu-tajni kanal komunikacije sa Izraelom. Iako su formalni diplomatski kontakti bili prekinuti, trgovina i neke neformalne veze su se održavale na niskom nivou. Jugoslavija je povremeno služila kao posrednik ili barem kanal za poruke između zaraćenih strana, demonstrirajući svoju jedinstvenu poziciju ‘iznad’ blokovske podjele.

Tito i Bliski Istok

Titov uticaj na Bliski istok i danas je predmet rasprave, ali se mogu izvući jasni zaključci o njegovom trajnom naslijeđu:

1. Legitimizacija PLO-a. Jugoslavensko priznanje PLO-a na najvišem nivou dalo je Arafatovoj organizaciji neophodan međunarodni legitimitet u ključnom periodu. Drugi su slijedili Titov primjer, što je Palestincima pomoglo da se iz ratnika pretvore u političke aktere na svjetskoj sceni.
2. Moralni autoritet. Tito je koristio moralni autoritet Nesvrstanih da stalno drži sukob na dnevnom redu Ujedinjenih nacija. Njegovi govori bili su glas za arapsku i palestinsku stvar.
3. Hronologija Odnosa. Titova politika savršeno ilustruje kako su nacionalni interesi i geostrateške potrebe nadvladali ideologiju. Prvo se žrtvovao ideološki srodan Izrael radi političkog saveza s arapskim svijetom, a zatim se taj savez koristio za izgradnju globalne moći Pokreta nesvrstanih.

Tito je bio politički majstor koji je razumio da u visokoj politici nema vječnih prijatelja, već samo vječnih interesa. Njegova bliskoistočna politika, obilježena prekidom veza s Izraelom radi bratskog zagrljaja s Arafatom, bio je proračunati potez koji je Jugoslaviju uzdigao do pozicije uticajnog globalnog posrednika. Njegova strategija nesvrstanosti omogućila mu je da ostane prijatelj s obje strane, čak i kada je otvoreno podržavao samo jednu, ostavljajući iza sebe političku šemu koja se i danas izučava kao primjer diplomatske virtuoznosti.