U analima kriminalističkih trilera, rijetki filmovi uspijevaju da se usele u kolektivnu svijest gledalaca i ostave takav trag da i decenijama kasnije svaka nova generacija biva iznenađena i opčinjena. Jedan od takvih je “The Usual Suspects” iz 1995. godine, briljantno djelo režisera Bryana Singera i scenariste Christophera McQuarrieja. Nije to samo film o pljački ili misteriji; to je studija o pripovijedanju, manipulaciji i rađanju legende, a u centru svega stoji jedna od najzagonetnijih figura filmske historije – Keyser Söze.

Početak zapleta: Petorica sumnjivih

Priča počinje haosom – eksplozijom na teretnom brodu u luci San Pedro, koja ostavlja 27 mrtvih i tovar kokaina vrijedan milione dolara u plamenu. Jedina dva preživjela su teško opečen, mađarski kriminalac Arkosh Kovash, i naizgled beznačajan, hromi sitni prevarant po imenu Roger “Verbal” Kint (kojeg igra maestralni Kevin Spacey). Agent američke carine, Dave Kujan (Chazz Palminteri), dobija zadatak da ispita Kinta i složi djeliće slagalice koja vodi do stravičnog masakra.

Kintova priča je jezivo detaljna i kompleksna. Ona započinje prije šest sedmica, kada je petorica kriminalaca – Verbal Kint, “Dean” Keaton (bivši korumpirani policajac kojeg igra Gabriel Byrne), Michael McManus (Stephen Baldwin), Todd Hockney (Kevin Pollak) i Fred Fenster (Benicio del Toro) – uhapšeni i smješteni u istu ćeliju zbog pljačke kamiona. To slučajno okupljanje stvara vezu među njima, a iz dosade i želje za osvetom policiji, rađa se plan za novu, veliku pljačku nakita.

Međutim, ono što počinje kao rutina ubrzo prerasta u nešto daleko mračnije. Postaje jasno da ih ne vodi želja za novcem, već nevidljiva ruka tajanstvenog, mitskog kriminalnog bosa Keyser Sözea, koji ih prisiljava da rade za njega, prijeteći njihovim porodicama i životima. Kint, kroz svoje mucanje i bolne grimase, polako razotkriva legendu o Sözeu – čovjeku čija brutalnost nema granica, čije se postojanje prenosi šapatom i strahom, a čiji je identitet misterija.

Misterija Keyser Sözea

Srž filma leži u liku Keyser Sözea. Kint ga opisuje kao turskog demona, fantoma, entitet koji je previše opasan da bi bio uhvaćen, previše inteligentan da bi bio prozren. Priča o tome kako je Söze, nakon što su mu rivali pobili porodicu, osvetio se na najužasniji mogući način, masakrirajući ne samo njih, već i njihove porodice, uključujući djecu, a zatim nestao, postajući duh. “Najveći trik koji je Đavo ikada izveo bio je da ubijedi svijet da ne postoji.” – postaje lajtmotiv filma, savršeno opisujući Sözea.

Ova legenda nije samo ubačena u priču; ona je pokretačka snaga radnje. Svi likovi, pa čak i gledaoci, bivaju zarobljeni u narativu koji gradi Kint, očarani i istovremeno užasnuti idejom postojanja takvog zlog genija. Söze postaje metafora za nevidljivu, nezaustavljivu silu, oličenje čistog zla koje operiše iz sjenki.

Gluma Koja Pomjera Granice

Nemoguće je govoriti o “The Usual Suspects” bez naglašavanja genijalne interpretacije Kevina Spaceya kao Verbala Kinta. Uloga Kinta je višeslojna i kompleksna, a Spacey je donosi sa takvom suptilnošću i preciznošću da je za nju zasluženo osvojio Oscara za najbolju sporednu mušku ulogu.

U prvom dijelu filma, Spacey glumi Kinta kao patetičnog, uplašenog prevaranta, fizički hendikepiranog, čiji se glas lomi dok prepričava priču. On je naizgled najslabija karika u lancu kriminalaca, vječita žrtva okolnosti. Ali, kako se priča odvija, Spacey postepeno otkriva slojevitost lika, držeći gledaoca na ivici, sve do šokantnog otkrića koje preokreće sve što smo mislili da znamo. Njegova izvedba nije samo gluma; to je majstorska lekcija manipulacije percepcijom, gdje se svaka Kintova riječ, svaki pokret, svaka bolna grimasa, kasnije retroaktivno preispituje.

Twist koji je promijenila filmsku istoriju

Ključna snaga filma leži u njegovoj nelinearnoj naraciji i “twist” završetku, koji je postao jedan od najčuvenijih u filmskoj historiji. Dok Kujan naizgled uspijeva razotkriti Kintove laži i složiti priču, istina se nalazi u detaljima, u fragmentima koje Kint koristi za izgradnju svog narativa.

Finalna scena, u kojoj Kujan shvata da je Verbal Kint zapravo Keyser Söze, dok se Kintov hod magično ispravlja i nestaje u taksiju, je filmski trenutak koji se urezao u pamćenje. To je trenutak prosvjetljenja i obmane, gdje se shvata da je cijela Verbalova priča bila briljantno iskonstruisana laž, sastavljena od riječi i imena koje je pročitao s oglasne table u Kujanovom uredu. Ovo otkriće ne samo da preokreće cijeli film naglavačke, već tjera gledaoca da preispita sve što je vidio i čuo, postavljajući film u kategoriju onih koji se moraju gledati više puta da bi se u potpunosti shvatili svi slojevi prevare.

“The Usual Suspects” je više od krimića; to je testament moći pripovijedanja i ljudske sklonosti ka vjerovanju u legende. Ostaje vječni podsjetnik na to koliko je tanka linija između istine i fikcije, i kako se strah, kada je vješto orkestriran, može pretvoriti u najmoćnije oružje. Keyser Söze, fantomski arhitekta haosa, i dalje hoda negdje u sjenkama, podsjećajući nas da najveći majstori prevare nisu oni koji se kriju, već oni koji nas uvjere da uopšte ne postoje.